Canllaw arfer gorau newydd gan CBI Cymru, Cymru Iach ar Waith (Iechyd Cyhoeddus Cymru) a'r Comisiwn Bevan yn galw am gamau gweithredu gan gyflogwyr, gan rybuddio y bydd gweithlu sy'n crebachu ac iechyd sy'n dirywio yn effeithio ar gynhyrchiant, recriwtio a gwydnwch ledled y wlad.
Mae busnesau Cymru yn cael eu hannog i wynebu argyfwng economaidd sydd ar ddod a achosir gan “bom amser demograffig” a dirywiad sydyn yn iechyd gweithlu’r genedl.
The Canllaw Arfer Gorau 'Iechyd a Llesiant Cyflogeion', a gyhoeddwyd mewn partneriaeth gan y Comisiwn Bevan, CBI Cymru, a Cymru Iach ar Waith, yn nodi maint yr her. Mae'n rhybuddio, erbyn 2045, y bydd y gymhareb o bobl o oedran gweithio i'r rhai dros 65 oed yn plymio o 3:1 i ddim ond 2:1.[1]
Mae'r newid demograffig hwn yn cael ei waethygu gan ragolygon o gyfraddau clefydau sy'n codi'n sydyn, gan gynnwys cynnydd o 70% mewn dementia.[2] a chynnydd o 33% mewn salwch difrifol[3] dros y ddau ddegawd nesaf.
Mae'r arweinwyr y tu ôl i'r canllaw yn dweud nad problem i'r dyfodol yw hon, ond mater brys sy'n effeithio ar fusnesau heddiw, gyda rhagolygon y bydd absenoldebau oherwydd salwch yn costio £1.4 biliwn yn flynyddol i economi Cymru.[4]
Mae'r canllaw'n dadlau, er bod disgwyliad oes yn cynyddu, fod nifer y blynyddoedd y mae pobl yn byw mewn iechyd da yn gostwng, gan greu storm berffaith o alwadau mwy ar weithlu llai, llai iach.
Tynnodd Dr. Helen Howson, Cyfarwyddwr Comisiwn Bevan, sylw at y rôl bwysig y mae'n rhaid i gyflogwyr ei chwarae mewn dyfodol cynaliadwy i'r economi a gwasanaethau cyhoeddus.
“Mae iechyd ein pobl ac iechyd ein heconomi wedi’u cysylltu’n annatod,” meddai Howson. “Ers gormod o amser, rydym wedi gweld iechyd fel rhywbeth y mae’r GIG yn ei drwsio pan fydd pethau’n mynd o chwith. Rhaid inni symud i fodel o atal a chyfrifoldeb a rennir, a’r gweithle yw’r rheng flaen ar gyfer y newid hwnnw.
“Drwy gymryd camau ar y cyd, gall cyflogwyr nid yn unig wella bywydau eu staff ond hefyd leddfu’r pwysau aruthrol ar ein gwasanaethau cyhoeddus. Mae hyn yn ymwneud â chreu cylch rhinweddol ar gyfer Cymru iachach a chryfach.”
Mae'r canllaw'n mynd y tu hwnt i rybuddion i ddarparu fframwaith ymarferol ar gyfer busnesau o bob maint. Mae'n cynnwys awgrymiadau ar ymgorffori lles mewn strategaeth gorfforaethol, hyfforddi rheolwyr i ymdrin â sgyrsiau sensitif, a chreu amgylcheddau gwaith iach.
Mae'r canllaw'n gorffen gyda neges glir: nid yn unig mae cefnogi lles gweithwyr yn dda i bobl, mae'n hanfodol ar gyfer goroesiad busnesau a ffyniant Cymru yn y dyfodol.
[1] Llywodraeth Cymru, 'Rhagamcanion poblogaeth cenedlaethol: yn seiliedig ar 2022' (LLYW.CYMRU, 28 Ionawr 2025) https://www.gov.wales/national-population-projections-2022-based-html cyrchwyd 16 Gorffennaf 2025.
[2] Rebekah James, 'Cynllunio ymlaen llaw: gwasanaethau dementia yng Nghymru' (Ymchwil y Senedd, 24 Mai 2023) https://research.senedd.wales/research-articles/planning-ahead-dementia-services-in-wales/ cyrchwyd 16 Gorffennaf 2025.
[3] Cell Cynghori Technegol, Baich amcangyfrifedig clefydau yn 2040 (Llywodraeth Cymru, 22 Gorffennaf 2024) https://www.gov.wales/sites/default/files/publications/2024-07/estimated-burden-of-disease-in-2040.pdf cyrchwyd 16 Gorffennaf 2025.
[4] Wedi'i fodelu ar amcangyfrif o 11.6 miliwn o ddiwrnodau gwaith a gollwyd yng Nghymru yn 2022 (ONS) a chymhwyso amcangyfrifon cost sy'n deillio o CIPD (cost uniongyrchol i gyflogwr ~ £56/dydd a chost economaidd ehangach o ~ £120 y dydd).
