Awdur: Yr Athro Bim Bhowmick, cyn Gomisiynydd Bevan
Cyhoeddwyd:
Yn ystod wythnosau olaf heulog mis Ebrill, bu pandemig Covid19 yn achosi ton o farwolaethau gormodol mewn cartrefi gofal ledled y DU. Ni chafodd unrhyw gornel o’r genedl ei chyffwrdd gan y drasiedi genhedlaethol hon, gan ysgogi beirniadaeth yn y cyfryngau a’r cyhoedd bod preswylwyr cartrefi gofal wedi’u gadael ar ôl gydag ychydig iawn o wybodaeth, ychydig iawn o PPE, os o gwbl, a phrofion cyfyngedig. Dim ond yn ystod yr ychydig ddyddiau diwethaf y bu ymchwydd hwyr yn y niferoedd sy'n cael eu profi a PPE a ddarperir.
Mae penawdau fel “Coronafeirws – marwolaethau cartrefi gofal Cymru a Lloegr bedair gwaith mewn wythnos” (The Guardian, Ebrill 21 2020) wedi ein syfrdanu ni i gyd ac wedi dod yn fater trallodus iawn i berthnasau, gofalwyr a thrigolion eraill, yn fwy felly oherwydd bod llawer wedi marw ar eu pen eu hunain. .
Er gwaethaf y rhybuddion enbyd o'r Eidal a Sbaen, anghofiwyd cartrefi gofal, gyda chanlyniadau trasig y gellid eu rhagweld, tra bod y GIG (efallai yn ddealladwy) yn meddiannu pob meddwl. Mae preswylwyr cartrefi gofal yn cynrychioli un o’r poblogaethau mwyaf agored i niwed yn y DU. Dylai eu gofal iechyd fod yn gymesur â grwpiau eraill ond eto wedi'i deilwra i'w hanghenion waeth beth fo'u hoedran, cyd-forbidrwydd, anableddau neu eiddilwch. Tra bod ystadegau marwolaethau ysbytai yn gostwng yn araf - rhagwelir y bydd marwolaethau cartrefi gofal yn dal i godi yn y dyfodol agos.
Mae’r sector gofal preswyl a nyrsio yng Nghymru yn gyfnewidiol ac yn fregus. Mae tua 22,000 o welyau cartrefi gofal ledled Cymru yn cael eu darparu gan amrywiaeth o ddarparwyr; cartref sengl, grŵp bach, darparwyr grwpiau mawr ac awdurdodau lleol. Mae hyn ddwywaith y nifer o welyau yn GIG Cymru sydd yn amlwg wedi methu â chael ei gydnabod. Nid yn unig y mae'n rhaid iddynt reoli canlyniadau gofal eu preswylwyr ond mae pryder gwirioneddol y gallai rhai o'r cartrefi hyn fynd o dan fel llawer o fusnesau bach eraill. Bydd hyn yn ei dro yn cynyddu'r pwysau ar welyau ysbyty. Er bod cartrefi gofal rhagorol yn darparu gofal eithriadol gyda thosturi, caredigrwydd a chyfeillgarwch, yn aml mae canfyddiad a phrofiad y cyhoedd a phroffesiynol o gartrefi gofal yn fwy amrywiol. Mae angen mynd i'r afael â'r anghysondeb hwn.
Wrth i boblogaethau heneiddio, mae'r gallu i dalu am ofal a chael mynediad ato yn dod yn fwyfwy pwysig er mwyn i iechyd a gofal fod yn gynaliadwy.
Mae angen clir am well dealltwriaeth o ddarpariaeth ac ariannu cartrefi gofal preswyl a nyrsio yn y dyfodol. Bydd cyflenwad o leoedd priodol mewn cartrefi gofal o ansawdd uchel yn y dyfodol gyda'r niferoedd gorau posibl o staff arbenigol - yn enwedig nyrsio - yn hanfodol i ofalu am y dinasyddion mwyaf bregus sy'n cael eu rhyddhau o'r ysbyty neu yn y gymuned.
Ar gyfer y cartrefi hynny sy'n darparu gofal nyrsio, mae cyfuniad o gyllid annigonol a'r her o sicrhau staff (yn enwedig nyrsys cofrestredig) wedi arwain at yr argyfwng cynyddol mewn gofal - yn enwedig felly ar gyfer preswylwyr ag anghenion cymhleth sy'n cael eu hariannu'n gyhoeddus. Mae ffactorau cymhlethu eraill yn cynnwys diffyg eglurder yn ymwneud â diben cartref gofal, strwythurau sefydliadol, prosesau gweithredol a chanlyniadau arfaethedig. Mae diffyg arweinyddiaeth mewn polisi ac arfer.
Mae'n amserol ac yn gyfleus i ysgogi ailfeddwl am y sector cartrefi gofal, sef y darparwr iechyd a gofal mwyaf yn y DU gyda'i gilydd gyda thua 410,000 o bobl dros 65 oed yn byw mewn 11,300 o gartrefi. Mae angen i staff cartrefi gofal gael eu haddysgu, eu hyfforddi a'u cydnabod fel gweithwyr proffesiynol uchel eu parch a chael eu talu'n briodol.
Mae angen creu 'Canolfan Addysgu Cartref Gofal' ar gyfer datblygiad proffesiynol a darparu gofal sy'n seiliedig ar dystiolaeth gan gynnal preifatrwydd, urddas ac ymreolaeth unigol mewn cartrefi gofal. Dylid integreiddio geriatregwyr a Seiciatryddion yr henoed yn y broses strwythuredig o gynllunio gofal. Mae'n bwysig ac yn iawn sicrhau bod gofal yr holl breswylwyr yn cael ei gynllunio ymlaen llaw. Dylai penderfyniadau dadebru cardio-pwlmonaidd a'r hawl i wrthod mynd i'r ysbyty gael eu dogfennu ar gofnodion unigolion.
Mae dirfawr angen bellach am swyddogaeth arweinyddiaeth ganolog i gyfeirio a datblygu polisi gweithredol diogel, effeithiol ac effeithlon i gryfhau a datblygu’r system cartrefi gofal fel rhan bwysig o GIG cynaliadwy. Bydd trasiedi’r pandemig hwn yn darparu nifer o wersi ar gyfer y dyfodol, mae’n hanfodol ein bod yn gwrando arnynt ar frys.
