Y papur hwn yw’r cyntaf yn y gyfres o’r enw ‘Manteisio ar Etifeddiaeth Iechyd Cymru’ sy’n galw am fodel iechyd a gofal cydgysylltiedig, darbodus a chymdeithasol – gan symud i ffwrdd o’r model gofal meddygol mwy traddodiadol.
Mae “Ffordd Newydd o Feddwl: Yr Angen am Fodel Iechyd a Gofal Darbodus” yn nodi’r achos dros newid ac yn ceisio nodi model a dull sy’n gweddu orau i anghenion pobl Cymru. Model sy’n atal afiechyd ac sy’n cadw ac yn cefnogi pob agwedd ar les, y mae gan bawb gyfrifoldeb ynddo. Rydym wedi edrych ar sut y gellid cyflawni hyn drwy edrych ar iechyd a gofal drwy lens wahanol – lens ddarbodus.
Mae’r model newydd arfaethedig hwn yn seiliedig ar gysyniad Comisiwn Bevan o Ofal Iechyd Darbodus a’r modd y caiff ei egwyddorion eu cymhwyso’n ymarferol. Mae'n cydnabod cyfrifoldeb a rennir cymdeithas gan ddechrau gyda'r unigolyn. Mae’r model newydd hwn yn hyrwyddo arloesedd, ffyrdd newydd o feddwl a gweithio ac yn gosod yn benodol y cyfrifoldeb o wella iechyd a lles y boblogaeth ar draws y gymdeithas gyfan. Mae'n ystyried penderfynyddion cymdeithasol ehangach iechyd ac yn helpu pobl i gyflawni eu lles mwyaf.
Gyda’r heriau a’r bygythiadau i gynaliadwyedd iechyd a gwasanaethau iechyd yng Nghymru yn y dyfodol, mae’r syniad o atal ac i ryw raddau ymyrraeth gynnar yn thema sy’n codi dro ar ôl tro mewn dogfennau polisi. Mae galluogi unigolion i fyw bywydau iachach a mwy gwydn yn nod clir a derbyniol fel y mae hybu lles yn hytrach na thrin afiechyd yn unig. Fodd bynnag, mae'r cydbwysedd adnoddau ac ymdrech hyd yma i adlewyrchu'r nod hwn yn amheus. Yn yr un modd, mae amlygrwydd lles yn hytrach nag iechyd yn adlewyrchu'r symudiad i ganolbwyntio ar yr unigolyn yn hytrach na phroblem iechyd unigolyn.
Credwn fod hyn yn gofyn am fodel cymdeithasol lle mae gan bawb gyfrifoldeb dros iechyd a bod yn rhaid iddo adlewyrchu a mynd i'r afael yn gryf â phenderfynyddion afiechyd a'r nifer fawr o ffactorau gwahanol eraill sy'n rhwystro pobl rhag cyflawni lles mwyaf posibl. Nod dymunol gofal iechyd yw dileu neu leihau effeithiau afiechyd ac anableddau trwy driniaeth effeithiol ac amserol a gwella'r adferiad swyddogaethol gorau posibl, mor ddarbodus â phosibl. Mae'n ymwneud â galluogi pobl i wneud cymaint â phosibl fel y'i mesurir gan ymarferoldeb. Yn anffodus, nid yw'r gwasanaeth iechyd wedi'i gyfarparu'n dda ar gyfer yr olaf ac mae'n codi cwestiynau ynghylch ei ddilysrwydd fel yr unig gyfrwng i'w gyflawni.
Mae “cyflawni iechyd a lles gyda’r cyhoedd, cleifion a gweithwyr proffesiynol fel partneriaid cyfartal trwy gydgynhyrchu” yn ddaliad sylfaenol trosfwaol i’w gymhwyso ochr yn ochr â’r tair egwyddor Gofal Iechyd Darbodus arall. Ni ellir cyflawni hyn o fewn cyfyngiadau model hollol fiofeddygol sy'n methu â chynnwys priodoleddau dynol unigryw a phenderfynyddion cymdeithasol-economaidd afiechyd. Rydym yn ceisio datblygu model iechyd a gofal sy’n meithrin diwylliant o berchnogaeth gan bob parti wrth wneud penderfyniadau ac wrth gyrraedd nodau y cytunir arnynt ar y cyd – nodwedd bwysig o gydgynhyrchu ac egwyddor iechyd darbodus allweddol. Gall hybu llythrennedd iechyd a darparu fframwaith ar gyfer gwell asesiad clinigol, rheoli materion iechyd, cymdeithasol a domestig ar y cyd, grymuso a galluogi.
Mae gofal iechyd confensiynol yn bwysig, wrth gwrs, ond nid yw gofal iechyd yn unig yn hollbwysig er mwyn sicrhau iechyd a lles da. Mae’n rhaid inni gydnabod nad cyfrifoldeb y GIG yn unig yw gwella iechyd a lles, ond y dylai hefyd gynnwys pawb. Mae ein ffordd newydd o feddwl yn hyrwyddo datblygiad model iechyd sy'n gosod cyfrifoldeb am sicrhau iechyd da y tu hwnt i wasanaeth triniaeth y GIG. Bydd model darbodus angen ymrwymiad eang a chefnogaeth weithredol gan y sector cyhoeddus, diwydiant, y trydydd sector a’r cyhoedd ei hun. Mae gwireddu ein dyhead yn dibynnu llawer ar newid dealltwriaeth, agweddau ac ymddygiad.
