Awdur: Sylvia Targett, Eiriolwr Bevan
Cyhoeddwyd:
Rhaid peidio â diystyru rôl yr eiriolwr yn ein cymuned. Yn anffodus, mae fy mhrofiad wedi fy nysgu bod hyn yn digwydd yn llawer rhy aml - mae eiriolwyr yn cael eu gweld fel cynhyrfwyr a gellir eu “saethu i lawr yn hawdd,” yn gyson yn y llinell dân.
Rydym yn dod yn rhan o achos ar ôl achos ar ôl i gyfathrebu chwalu rhwng unigolion, teuluoedd a’r GIG neu wasanaethau cymdeithasol. Yn ddelfrydol ni ddylai ein swyddi fodoli, ond i'r rhai yr ydym yn eu cefnogi, rydym yn achubiaeth ar gyfer cefnogaeth a gwybodaeth.
Rhoi llais i bobl
Am y tair blynedd diwethaf rwyf wedi gweithio fel eiriolwr annibynnol (heb unrhyw gysylltiad ffurfiol â'r GIG na'r gwasanaethau cymdeithasol), ac yn y rôl hon rwyf wedi helpu 749 o bobl. Roedd canran fawr o'r gwaith hwn yn cynnwys mynychu cyfarfodydd ar ran neu ochr yn ochr â chleifion: cyfarfodydd amlddisgyblaethol, cyfarfodydd rhyddhau, cyfarfodydd gofal iechyd parhaus, cwynion GIG a chyfarfodydd ward.
Gwyddom oll pa mor rhwystredig y gall fod pan nad yw pobl yn gwrando arnom. Yn anffodus, gall salwch neu broblem iechyd meddwl olygu ei bod hi'n anoddach fyth i leisio'ch barn ac i'ch dymuniadau gael eu cymryd o ddifrif gan eraill. Gall hwn fod yn gyfnod anodd iawn i deuluoedd ac unigolion, sy’n gorfod delio â gweithwyr iechyd a gofal cymdeithasol proffesiynol nad ydynt yn gallu cyfathrebu’n effeithiol â nhw.
Mae pobl sy'n sâl ac yn yr ysbyty yn aml yn ofnus ac felly hefyd eu teuluoedd. Mae teuluoedd yn canfod nad ydynt yn cael eu cynnwys yn briodol mewn penderfyniadau sy'n cael eu gwneud am eu gofal eu hunain neu ofal anwyliaid. Gall hyn arwain at ryddhau anniogel a gofid llwyr i'r unigolion a'u teuluoedd.
Galwadau cystadleuol i deuluoedd
Yn ddiweddar, codais bedwar achos yn ymwneud â phobl mewn cartrefi gofal. Roedd eu teuluoedd wedi cysylltu â mi i ddweud bod eu perthynas wedi’i ryddhau heb gynllunio priodol, ond yn bwysicach fyth heb gael eiriolwr wedi’i ddyrannu iddo. Pan ffoniais i’r ysbyty i ddarganfod pam nad oedd eiriolwr wedi’i ddyrannu i’r unigolion hyn, dywedwyd wrthyf: “Nid oes angen un arnynt – mae ganddynt deulu”.
Gyda phob parch i deuluoedd y rhai sy’n sâl neu mewn cartrefi gofal, maent yn aml yn llawer rhy brysur yn poeni am eu perthynas a gofynion ymarferol eu salwch – cyllid, eiddo, gofal dydd i ddydd – i allu llywio a herio'r system iechyd a gofal cymdeithasol ddryslyd.
Yn aml, dywedir wrthyf fod ymweliad gan weithiwr gofal iechyd proffesiynol yn fyrhoedlog ac yn anwybodus: “Daeth rhywun i fy ngweld – siarad â mi ac yna cerdded i ffwrdd.” Yn aml nid ydym byth yn darganfod pwy oedd y person hwnnw ac nid oes gennym unrhyw gofnod defnyddiol o'u cyfranogiad.
Edrych allan am eu buddiannau gorau
Mae cyfnod o salwch yn gyfnod llawn straen i gleifion yn ogystal ag i'w teuluoedd. Gall y cynlluniau sydd wedi’u gosod orau fynd o chwith, amharir ar farn, ac, yn syml,: nid ydych ar eich gorau pan fyddwch yn sâl. Mae ar gleifion angen rhywun sy'n gallu cadw llygad am eu buddiannau gorau ac sy'n gallu torri trwy fiwrocratiaeth: egluro opsiynau ar gyfer ysbytai a meddygon, cael gwybodaeth neu ofyn cwestiynau penodol. Gall y cymorth hwn arwain at ryddhau'n gyflymach gyda phob parti'n cael gwybod beth sy'n digwydd a beth yw eu camau nesaf.
Yn aml iawn yr eiriolwr yw’r olaf i glywed am gyfarfodydd ynglŷn â chlaf (neu ddim o gwbl) ac mae hyn yn golygu bod mwy o waith i ddatgysylltu’r llanast a’r straen sydd wedi ei greu. Rydym wedi cael ein galw’n niwsans gan weithwyr iechyd a gofal proffesiynol ac rwyf wedi clywed datganiadau negyddol eraill gan gynnwys: “Byddai pethau wedi bod yn llawer symlach pe na baech chi yma”, “Peidiwch â ffonio eiriolwr – maen nhw’n ddrwg”.
Nid ydym yma i ennill cystadlaethau poblogrwydd ac rydym yn drist os yw gweithwyr iechyd a gofal proffesiynol yn teimlo fel hyn. Ein gwaith yn syml yw torri drwy'r biwrocratiaeth ac egluro i'r unigolyn/claf y cynnydd diweddaraf yn eu hachos a beth yw eu hopsiynau. Mae gennym yr hawl i gwestiynu penderfyniadau gan mai ein gwaith ni yw cefnogi’r unigolyn neu’r claf. Nid ydym yn rhoi ein 'barn bersonol' – yn unig rydym yn cynnig arweiniad diduedd i gleifion a theuluoedd yn ystod cyfnod o ddryswch a straen. Os meddyliwch am y peth: byddai bywyd gymaint yn fwy effeithlon pe gallem ddileu’r straen hwn o brofiad yr ysbyty a llwybr gofal y claf.
Yma i helpu, nid rhwystro
Rwyf wedi canfod ar ôl tair blynedd o weithio fel eiriolwr nad yw llawer yn y proffesiwn meddygol yn deall rôl yr eiriolwr mewn gwirionedd a’r rhwymedigaethau cyfreithiol sy’n gynhenid i’r rôl hon. Rwyf i ac eiriolwyr cyd-gleifion wedi cael trafferth yn ddyddiol i gael unrhyw wybodaeth (hyd yn oed gyda chaniatâd y claf) ac i gymryd rhan ystyrlon fel y gallwn helpu ein cleientiaid i gynllunio eu dyfodol.
Yn ffodus, ar ôl mynychu llawer o gyfarfodydd amlddisgyblaethol, mae rhai gweithwyr proffesiynol bellach yn gweld y fantais o gael eiriolwr ar y bwrdd, ac rwyf bellach yn dechrau gweithio gyda rhai meddygfeydd a thimau iechyd meddwl i gefnogi unigolion.
Mae eiriolwyr yma i helpu, nid i rwystro. Gall cael cefnogwr annibynnol, proffesiynol y gall y claf ymddiried ynddo ac nad yw'n cael ei ystyried yn rhan o'r 'sefydliad' fod yn ddefnyddiol iawn i'r GIG. Y gweithiwr meddygol proffesiynol sy’n gyfrifol am egluro’r sefyllfa i’r eiriolwr, ac yna mae gan yr eiriolwr amser i eistedd i lawr gyda’r claf i egluro’r sefyllfa iddynt ac i drafod unrhyw ymholiadau a allai fod ganddo.
Bydd y claf wedyn yn fwy hamddenol ac yn llai dryslyd wrth asesu ei opsiynau, ac a feiddiaf ddweud y gallai hyn gynorthwyo adferiad cyflymach? Yn sicr mae'n helpu i leihau straen a phryder, gyda manteision i iechyd meddwl yr unigolyn neu'r claf.
Gyda chlaf a theulu mwy hamddenol a gwybodus, gallwn hefyd obeithio y bydd cwynion yn cael eu lleihau ac y bydd llawer llai o elyniaeth rhwng cleifion, eu teuluoedd a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol. Mae hyn yn bwysig ar adeg pan fo'r GIG ar ei hanterth - mae gweithwyr iechyd a gofal proffesiynol yn aml mor brysur fel nad oes ganddynt yr amser i eistedd i lawr a siarad â phob unigolyn am ei opsiynau a'i gynllun gofal. Mae arnynt angen cefnogaeth partneriaid a gweithwyr proffesiynol eraill ar fyrder a dyma lle gall eiriolwyr a sefydliadau Trydydd Sector ymyrryd yn fwyaf defnyddiol.
Gadewch i ni ddechrau gweithio gyda'n gilydd
Rwyf wir yn credu y gall y Trydydd Sector a’r GIG gydweithio i wneud yn siŵr bod gan bawb fynediad teg at wybodaeth a gwasanaethau er mwyn byw bywydau iachach. Mae gweithwyr proffesiynol Trydydd Sector yn gweithio allan yn y gymuned bob dydd ac yn fy rôl fel eiriolwr rwyf wedi ymwneud â materion yn ymwneud ag iechyd, tai, tlodi, diogelu a llawer mwy sy'n dylanwadu ar les cyffredinol person.
Gobeithio fy mod wedi cael effaith ar leihau anghydraddoldebau iechyd a gwella lles, yn enwedig iechyd meddwl fy nghleientiaid. Mae gwleidyddion lleol a’r Comisiynydd Pobl Hŷn yn cydnabod budd yr eiriolwr annibynnol, ac mae copi o’m hadroddiad tair blynedd wedi’i anfon at Lywodraeth Cymru yn dilyn cymeradwyaeth gan y Gweinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol.
Gweithlu iechyd y cyhoedd yw ein asgwrn cefn a'n gwybodaeth gyfunol yw ein cryfder. I fod y gorau y gallwn fod, mae’n hanfodol ein bod yn parhau i adeiladu ar ein llwyddiant drwy greu’r cyfleoedd i ddysgu oddi wrth ein gilydd.
Er mwyn gwneud y mwyaf o’r potensial hwn, mae angen i sefydliadau’r Trydydd Sector gael eu cydnabod, eu cefnogi a’u cynnwys yn natblygiad y system iechyd a gofal fel rhan allweddol o weithlu iechyd y cyhoedd.
Ysgrifennaf o fy mhrofiad personol fel Eiriolwr - mae cymaint o elusennau a sefydliadau Trydydd Sector eraill a all fod yn rhan o'r broses hon, a dylem i gyd fod yn gysylltiedig â gweithio gyda'n gilydd mewn partneriaeth.
Mae angen inni fod yn gynghreiriaid, nid yn wrthwynebwyr. Os gwelwch yn dda - er ein mwyn ni i gyd - gadewch i ni ddechrau gweithio gyda'n gilydd.
Mae Sylvia Targett yn Eiriolwr Bevan ac yn Swyddog Eiriolaeth a Gwybodaeth yn Age Cymru Gwynedd a Môn.
Barn yr awdur yw’r safbwyntiau a gynhwysir yn y blog hwn ac nid ydynt o reidrwydd yn cynrychioli barn Comisiwn Bevan.
