Tony Downes
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr
Nod menter Enghreifftiol Bevan a arweinir gan Dr Tony Downes, meddyg teulu yng Nghei Connah, yw darparu cymorth i gleifion sy’n syrthio rhwng gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol.
Mae llawer o gleifion yn cyflwyno amrywiaeth o gyflyrau sy'n anodd eu diagnosio a'u trin mewn meddygfeydd ac ysbytai, megis blinder cronig a ffibromyalgia. Gall y cyflyrau hyn ddisgyn rhwng gwasanaethau iechyd meddwl a chorfforol, gwasanaethau gofal sylfaenol ac eilaidd, gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol ac asiantaethau trydydd sector amrywiol - gan eu gwneud yn 'glaf i neb'.
Amcangyfrifir bod y cleifion hyn yn cyfrif am hyd at 50% o apwyntiadau cleifion allanol ysbytai, 10% o dderbyniadau i’r ysbyty a hyd at 40% o apwyntiadau meddygon teulu – ar gost gyffredinol o £3 biliwn i’r GIG a £9 biliwn i’r economi.
Cysylltu symptomau corfforol â thrawma cymdeithasol
Yn aml gall y model meddygol traddodiadol o iechyd, sy’n canolbwyntio ar anhwylderau corfforol, ddadryddfreinio cleifion y mae eu symptomau’n gymhleth ac yn annatod gysylltiedig â’u hiechyd meddwl.
Mae cwmni cydweithredol Quay to Well-being wedi’i adeiladu ar fodel iechyd cymdeithasol, darbodus a’i nod yw disodli partneriaeth feddygon teulu traddodiadol yng Nghei Connah. Mae’n rhoi profiad byw’r claf ar flaen y gad yn ei ofal er mwyn cysylltu ei symptomau corfforol ag effeithiau trawma cymdeithasol neu seicolegol.
Yn ogystal â rheoli clefydau cronig, nod y fenter yw cynorthwyo pobl sy'n dioddef effeithiau trawma seicolegol ac ystod o symptomau corfforol gwanychol, parhaus megis poen cronig, ffibromyalgia, blinder cronig a symptomau stumog a choluddyn. Bydd y fenter gydweithredol yn gweithredu fel canolbwynt llesiant cyfryngol sy’n annog cydweithio a chydgynhyrchu gyda chleifion: gan ddarparu addysg a hyfforddiant yn ogystal â thriniaethau.
“Fel bwlb golau yn dod ymlaen”
Mae model unigryw Dr Downes – a adeiladwyd ar egwyddorion gofal iechyd darbodus ac a ysbrydolwyd gan wreiddiau’r GIG megis cwmni cydweithredol glowyr Tredegar – eisoes wedi cael effaith bwerus ar gleifion. Dywedodd un: “Roedd esboniad byr o sut roedd fy symptomau meddyliol a chorfforol yn gysylltiedig ac yn gysylltiedig â fy mhrofiadau bywyd fel bwlb golau yn dod ymlaen. Does neb erioed wedi egluro pethau fel hyn sy'n help mawr."
Mae gweithwyr proffesiynol y GIG hefyd wedi ymateb yn gadarnhaol i'r dull hwn o ofalu am 'glaf neb'. Dywedodd un rhiwmatolegydd ymgynghorol (sy’n trin cyflyrau fel arthritis a phoen yn y cymalau) nad oes gan hyd at 70% o gleifion newydd yn eu clinigau unrhyw gyflwr rhiwmatoleg, a’u bod yn aml yn datgelu profiadau bywyd niweidiol nad yw’r rhiwmatolegydd yn gallu eu trin. Mae’r model Cei i Les yn rhoi cyfle i ddal y cleifion hyn sydd mewn perygl o gwympo rhwng gwasanaethau a sicrhau bod profiadau niweidiol a thrawma cymdeithasol yn cael eu harchwilio a’u trin yn briodol ochr yn ochr ag unrhyw symptomau corfforol presennol.
Nawr mae yna obeithion y gellir cynyddu model cydweithredol Cei i Les ar lefel genedlaethol i ofalu am 'gleifion neb' ledled Cymru.
Cefnogwyd y prosiect gan raglen Enghreifftiol Bevan Comisiwn Bevan, sy'n galluogi gweithwyr proffesiynol y GIG ledled Cymru i brofi a rhoi cynnig ar eu syniadau arloesol.
